اقامه‌کننده عدالت، بدون عدالت‌پژوهی، «کور است و خطرناک»، بدون عدالتخواهی، «بی‌آرمان است و ترسو» و بدون عدالت‌گستری «منزوی است و بی‌اثر».
دهه ۷۰؛ شروع یک تضاد
بعد از جنگ تحمیلی با روی کار آمدن جریانی خاص، ارزش‌های اصیل انقلاب که در فضای دفاع مقدس جان تازه‌ای گرفته بودند، کم‌کم به فراموشی سپرده شدند. در طول دهه ۷۰ مضامین عدالتخواهانه‌ای (غالباً در هنر و شعر و ادبیات) ناظر به تقابل فرهنگ تجمل‌گرایی و اشرافی‌گری با آرمان‌های اصیل انقلاب و امام شکل گرفت.
دهه ۸۰؛ نضج یک ایده
اما با این حال شکل‌گیری جریانی با کنش میدانی خاص پیرامون عدالت ریشه در دهه ۸۰ شمسی دارد؛ جایی که پس از «فرمان هشت ماده‌‌ای رهبر معظم انقلاب» که گرچه مخاطب خاص آن سران قوا بودند، اما طیفی از جوانان انقلابی نیز خود را مخاطب آن فرمان دانستند و به صورت خودجوش به مطالبه عدالت پرداختند. جبهه عدالتخواهی گرچه هویت خود را از آرمان‌های امام و مطالبات رهبر معظم انقلاب یافته بود، اما در عمل رویکردی سلبی و عمل‌گرایانه به خود گرفت که این رویکرد تا دهه بعد نیز تداوم یافت. کم‌کم این بینش در برخی از طیف‌های عدالتخواهی شکل گرفت که برای حل اساسی معضلات باید در لایه‌های اندیشگاهی و سیاست‌ورزانه نیز ورود کرد.
دهه ۹۰؛ عدالتخواهی در عصر رسانه
تأثیر شبکه‌های اجتماعی در جامعه‌شناسی سیاسیِ اعتراض در جامعه امروز یادآور آن است که عصر اعتراض در دنیای معاصر، در پیوند با این زیرساخت اجتماعی و ارتباطی است. همان‌گونه که کاستلز در کتاب «شبکه‌های خشم و امید» اشاره می‌کند با قدرت گرفتن رسانه‌های اجتماعی، تصویرسازی، بخش عمده‌ای از قضاوت‌های انسانی را شکل داده است. هر فرد تبدیل به یک رسانه شده و موازنه قدرت را در تصویرسازی از واقعیت، دستخوش تغییر کرده است. همین عامل منجر به تغییر موازنه‌های قدرت و شکل‌گیری رویکردی جدید در جریان عدالتخواهی شد. جریانی که به‌واسطه گسترش رسانه قدرتش افزون شده، اکنون در جایگاهی خطیر قرار گرفته است؛ جایگاهی مملو از بیم‌ها و امیدها…
قرن جدید؛ فرصت بلوغ
شعار «عدالت‌پژوهی، عدالتخواهی و عدالت‌گستری»، نمایانگر هویت، مأموریت و غایت جریان عدالتخواهی است. بنابراین این حرکت برای ایصال به غایات اصیل خود بجای ایجاد دوقطبی‌های کاذب یا نفی هر یک از این حلقه‌ها، ناگزیر است از تشکیل زنجیره‌ای متشکل از این سه رکن. هر فعل و اقدامی در راستای عدالت، زمانی از آفات فکری و عملی مصون خواهد بود، که هر سه این ارکان را داشته باشد. اقامه‌کننده عدالت، بدون عدالت‌پژوهی، «کور است و خطرناک»، بدون عدالتخواهی، «بی‌آرمان است و ترسو» و بدون عدالت‌گستری «منزوی است و بی‌اثر».
محمد قائدامینی
پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام
