بررسی رفاه در جامعه علاوه بر چالش فقر نیازمند شناخت نابرابری نیز هست. نابرابری را می‌توان در سطح مصرف، درآمد یا ثروت تعریف کرد. گاهی اوقات درآمد و ثروت به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند اما درواقع این دو مفهوم یکسان نیستند. به‌طور مثال دو نفر که درآمد یکسانی دارند اما یکی مالک مسکن و دیگری فاقد مسکن ملکی است ازنظر رفاهی تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند.
از این منظر باید توجه داشت که لزوماً کاهش یا افزایش در درآمد به معنای تغییر واقعی شکاف، نابرابری و رفاه در جامعه نیست، بلکه نیاز است تا ابتدا تمایز بین درآمد و ثروت در مسئله نابرابری موردتوجه قرار گیرد تا بتوان تحلیل جامع‌تری از نابرابری و با در نظر گرفتن مؤلفه ثروت داشته باشیم. درآمد به پول دریافتی از محل کار (دستمزد، حقوق، پاداش و …)، سود سهام، سود پس‌انداز بانکی، مزایای دولت، حقوق بازنشستگی و دریافت اجاره اطلاق می‌شود؛ اما «ثروت» به مجموع همه دارایی‌های یک شرکت، خانوار یا دولت اشاره دارد که درآمد ایجاد می‌کند یا قادر به ایجاد درآمد در آینده است.
اساساً ثروت خانواده یکی از مؤلفه‌های مهم رفاه است و حذف ثروت از مطالعات نابرابری، موجب نادیده گرفتن بخش مهمی در توضیح نابرابری اقتصادی خواهد شد. به‌عبارت‌دیگر نابرابری در ثروت عمیق‌ترین نوع نابرابری است و تقلیل نابرابری به نابرابری درآمدی نمی‌تواند تصویری دقیق از عمق نابرابری در جامعه را نشان دهد. این نقص در نابرابری درآمدی را می‌توان در کشور سوئد مشاهده نمود به‌نحوی‌که معمولاً از سوئد به‌عنوان یکی از کشورهایی که نابرابری درآمدی در آن بسیار پایین است نام‌برده می‌شود که درآمد خانوارها در این کشور آن‌چنان تفاوت مشهودی ندارد و لذا به‌عنوان کشور موفق در کاهش نابرابری شناخته می‌شود اما سوئد از نابرابری عمیقی در ثروت رنج میبرد.
متأسفانه تاکنون در ایران هیچ‌گونه پژوهشی ناظر سنجش و اندازه‌گیری این نوع نابرابری انجام نگرفته است و شاخص‌های ذکرشده در رسانه‌ها و محافل پژوهشی ایران (مانند ضریب جینی) صرفاً ناظر برای نابرابری درآمدی سنجیده می‌شود. این شرایط در صورتی است که در عرصه بین‌المللی شاخص‌های معتبری ناظر به نابرابری ثروت و توزیع ثروت در جهان وجود دارد و یا روش‌هایی برای برآورد نابرابری ثروت وجود دارد اما تاکنون هیچ داده و اطلاعاتی در مورد نابرابری در ثروت در داخل ایران تولید نشده است.
در نمودارها، ضریب جینی ثروت و ضریب جینی درآمد کشورهای مختلف بیان‌شده است. ضریب جینی یکی از شاخص‌های نابرابری است که می‌توان برحسب درآمد و ثروت سنجیده شود. همان‌طور که در تصویر مشاهده می‌کنید رنگ کشورها نشان‌دهنده اندازه ضریب جینی یا به‌عبارتی‌دیگر نشان‌دهنده میزان نابرابری است، کشورهای قرمزرنگ وضعیت بدتری دارند و هرچه قرمز پررنگ‌تر شود، وضع نابرابری در آن کشورها بدتر می‌شود و شکاف نابرابری عمیق‌تر می‌شود.
نگاهی به وضعیت ضریب جینی درآمدی نشان می‌دهد که وضعیت ایران در ضریب جینی درآمدی چندان مساعد نیست و ایران جزء کشورهای با ضریب جینی درآمدی بالا است یعنی نابرابری درآمدی در کشور عمیق‌تر از دیگر کشورها برآورد می‌شود اما گزارش ثروت جهانی که ضریب جینی ثروت را برای اکثر کشورها ازجمله ایران برآورده کرده است نشان می‌دهد در مقایسه این شاخص با سایر کشورها، ایران وضعیت خوبی از توزیع ثروت دارد ۰٫ در این گزارش شاخص ضریب جینی ثروت برای ایران ۷۰٫۵ گزارش‌شده است.
همان‌طور که در نمودار ضریب جینی ثروت مشاهده می‌شود وضعیت کشور ایران در نابرابری ثروت وضعیت متعادلی است و مقدار عددی شاخص جینی ثروت در بازه ۷۰ تا ۷۵ قرار دارد. کشورهای قرمزرنگ وضعیت بدتری دارند و هرچه قرمز پررنگ‌تر شود، وضع نابرابری در آن کشورها بدتر شده و شکاف ثروت عمیق‌تر از کشورهای دیگر است. کشورهایی که با سبزرنگ مشخص‌شده‌اند وضعیت مناسبی در توزیع ثروت دارند و شاخص جینی ثروت برای آن کشورها در حدود عدد ۵۰ قرار دارد.
شاخص جینی ثروت برای کشورهای آسیایی به‌طور میانگین ۸۸ است و این یعنی کشور ایران در بین کشورهای آسیایی وضع مناسب‌تری دارد. این شاخص برای قاره افریقا ۷۲، اروپا ۸۲، آمریکای لاتین ۸۲، آمریکای شمالی ۸۴ و میانگین جهانی برابر است با ۸۸٫۵٫ این بدین معنی است که اکثر کشورهای جهان از نابرابری شدید در ثروت رنج می‌برند و شکاف عمیقی بین اغنیا و فقیران در کل جهان وجود دارد 
آنچه مشخص است مسئله ثروت نقشی اساسی در اندازه‌گیری نابرابری در جامعه دارد که نتیجتاً نشان‌دهنده شکاف، فاصله و عمق تفاوت بین دهک‌های بالا و پایین جامعه است و عدم لحاظ مسئله ثروت می‌تواند کاملاً جایابی خانوارها در دهک‌های رفاهی را دستخوش تغییر نماید بر این اساس است که هر نوع دهک بندی اقتصادی و ناظر به مسئله نابرابری می‌بایست عنصر ثروت را نیز در خود لحاظ نماید اما متأسفانه این مهم در دهک بندی پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان برای پرداخت یارانه‌های بعد از حذف ارز ترجیحی مدنظر قرار نگرفت و به گفته وزیر رفاه، دولت در طرح مردمی سازی یارانه‌ها، مالکیت مسکن را در نظر نگرفته است و به‌عبارت‌دیگر در دهک بندی خانواده‌ها فرض را بر این قرار داده است که هیچ‌کدام از آن‌ها صاحب‌ملک نیستند! این در حالی است که بر اساس آمارها، در شهرهای بزرگ نزدیک به نیمی از درآمد خانواده‌ها صرف تأمین مسکن می‌شود و در چنین شرایطی مالکیت یا عدم مالکیت مسکن نقشی بسیار تعیین‌کننده در کیفیت زندگی خانواده‌ها و دهک بندی آن‌ها دارد.
به‌طور مثال چنانچه یک خانوار درآمد ماهانه بالایی داشته باشد و حتی جزء صاحبان خودرو نیز محسوب شود، اما فاقد مسکن باشد، به‌طورقطع بخش زیادی از درآمد خود را صرف اجاره مسکن می‌کند و ازاین‌جهت به‌هیچ‌وجه با یک خانواده که درآمد مشابهی دارد اما صاحب مسکن است قابل‌مقایسه نیست. حسب این نقش مهم مسکن (ثروت) در دهک بندی خانوارها و به‌تبع سیاست‌گذاری رفاهی برای خانوارها، ضرورت دارد پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان داده‌های ثروت ایرانیان را نیز در بررسی و دهک بندی وضعیت رفاهی خانوارها لحاظ نماید و الا اطلاعات به‌دست‌آمده از پایگاه چندان قابلیت استناد نخواهد داشت.
علی مصطفوی ثانی
پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام
