شماره اول- تابستان ۱۳۹۷ – هسته عدالت اجتماعی

۴۰ سالگی برای هر انسانی واجد ویژگی‌های اصیلی چون پختگی، قوام و انباشت عظیم تجارب ریزودرشت از مسیر پیموده شده و ترسیم تصویری شفاف‌تر برای گام نهادن در آینده است. حالتی بین خوف و رجاء؛ خوفی که یادآور عبرت‌آموزی از شکست‌ها و جبران ضعف‌های روحی و جسمی و رجائی به پهنای آرزوهای یک انسان. گذشت روزها و بازاندیشی به مسیر طی شده در این مقطع، نه امری ذوقی و گذرا بلکه عاملی شورانگیز برای دستیابی به قضاوت‌های منصفانه و برنامه‌ریزی مستحکم‌تر است.

….و حالا انقلاب اسلامی همانند انسانی بالغ وارد ۴۰ سالگی خود شده و نیازمند بازخوانی و بازتعریفی موجه، منصفانه و همه‌جانبه از اصول بنیادین، شعارها و ارزش‌‌های خود، که تا به امروز جان‌ها و فکرهای زیادی برای مسیر مقدسش تقدیم شده، است…

عدالت اجتماعی به‌عنوان تابلو و پرچم برافراشته انقلاب اسلامی در سراسر مسیر حرکت، اگرچه با فرازوفرودهای بسیاری همراه بوده و هست اما همیشه توسط امامین انقلاب سرِ دست نگه داشته شده تا همت و توان مسئولان و نخبگان و همراهی و پیگیری عامه مردم را به خود ببیند. مصداق بارز چنین توجهی، نامگذاری دهه چهارم انقلاب اسلامی به دهه «پیشرفت و عدالت» بود که انتظار آن بود که در هر دو به قدر ظرفیت و توان بی‌انتهای ملّی‌مان حرکت کنیم؛ «در دهه‌ی پیشرفت و عدالت بایستی هم در پیشرفت موفّق میشدیم، هم در عدالت؛ در پیشرفت به معنای واقعی کلمه موفّق شدیم، واقعاً پیشرفت کردیم و در همه‌ی زمینه‌ها پیشرفت اتّفاق افتاده است؛ [امّا] در زمینه‌ی عدالت، باید تلاش کنیم، باید کار کنیم، باید از خدای متعال و از مردم عزیز عذرخواهی کنیم. درمورد عدالت مشکل داریم و ان‌شاءالله با همّت مردان و زنان کارآمد و مؤمن، در این ناحیه هم پیشرفت خواهیم کرد»[۱].

بیان صریح رهبری به مسیر بلندبالای ناپیموده در عرصه عدالت نه بیانی ناامید کننده از وضع موجود، که این برداشت، تفسیری ناصحیح، نادقیق و «خلاف واقع است»، بلکه از یک طرف نشانگر اهمیّت بی حد و حصر این جبهه مهم برای حیات و بقای انقلاب اسلامی و از سوی دیگر بیان‌کننده نیاز و عطش زیاد انقلاب به جهاد و جهادگران مومن برای تحقق آن است….«در باب عدالت کارهای بسیار زیادی انجام گرفته، کارهای بسیار خوبی انجام گرفته است، منتها این، آن عدالتی که ما دنبالش هستیم و آرزوی ملّت مسلمان است نیست، با آن فاصله دارد»[۲].

در یک ارزیابی نظری به نظر می‌رسد شرایط حاضر و حاکم بر وضعیت عدالت در جمهوری اسلامی ایران (چه عدالت‌پژوهی و چه اقامه عدالت) با چند معضل مهم و جدی دست‌وپنجه نرم می‌کند:

نبود نظریه ناب اسلامی عدالت به‌عنوان معیار اقدام: اگرچه این مهم جزو مطالبات محکم و صریح رهبری در سالیان گذشته بود[۳] اما هنوز ظرفیت تامّ فکری دو نهاد حوزه و دانشگاه برای دستیابی به چنین خواست مهمی پای کار نبوده و هنوز رنج فقدان چنین نظریه‌ای بر چهره و دستان انقلاب مشهود است.
نیروی پرتوان: سنگرهای مختلف انقلاب اسلامی همیشه با حضور و پای کار بودن نیروهایی پرتوان، جهادی، متمرکز و پیگیر و عاشق پر شده و چنین تکثیری موجبات رشد و پیشرفت‌های خیره‌کننده بوده‌اند. سنگر عدالت نیز از این قاعده مهم و حیاتی مستثنا نیست و باید برای دستیابی به عدالت تراز انقلاب به «تربیت نیرو و جریان سازی متناسب» همت گمارد.
تحقق اثر: تمامی تلاش‌ها و تمهیدهای قبلی باید در نهایت به خروجی‌ها و اثرات ملموس در زندگی فردی و اجتماعی جامعه ایران اسلامی بدل شود. اگرچه که مکانیسم چنین کاری خود حرف‌ها و بحث‌های زیادی با خود دارد اما سرریز فعالیت‌های نظری به عرصه اقدام خود نیازمند افراد و ابزارهایی است که کمبود شدید آن‌ها در زمان فعلی کاملاً محسوس است.

فارغ از قالب‌های مرسوم در سطح کشور همچون کتاب، مجلات علمی – پژوهشی، کنفرانس و…، با تعجب بسیار و علیرغم اهمیت ذکرشده، تعداد انگشت‌شماری رسانه مکتوب و مستمر در عرصه عدالت اجتماعی قابل رصد و پیگیری است. این حوزه به‌عنوان موضوعی از موضوعات در مجلات مختلف تا حدی کار شده و بروز و ظهورهای علمی یافته است اما عدالت اجتماعی(در معنای موسع خود) کمتر رسانه تفصیلی، نخبگانی و متنوع در این زمینه به خود دیده است.

هسته عدالت‌پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق ^{علیه‌السلام} که از سال ۱۳۹۲ با دغدغه‌مندی، پیگیری و همراهی جمعی از اساتید و محققان عرصه‌های مختلف علمی و با محوریت بحث عدالت تشکیل شده، مجموعه اقدامات و فعالیت‌های متنوعی را برای پیگیری هم زمان عدالت‌پژوهی و عدالت‌گستری تدوین و اجرا کرده است. این هسته، در ادامه مأموریت تعریف شده و با همت و همکاری اندیشمندان و علاقه‌مندان عرصه عدالت پای در مسیر اشاعه ادبیات علمی و تبیین مسائل عینی جامعه در این حوزه با محوریت نشریه «عدالت اجتماعی» گذاشته است.

در حقیقت، نشریه پیش رو تلاش خواهد داشت تا در حد وسع و توان خود چالش‌های پیش‌گفته را به شکل تفصیلی در معرض و مرآی جامعه قرار دهد و درمان هایی برای دردهای بی‌شمار بیابد. برای چنین کاری، نشریه حاضر در دو بخش «مکتوبات» و «عدالت‌پژوهی» سامان یافته است. در بخش اول شماره نخست مسائل مختلفی چون تاریخ عدالت خواهی پس از انقلاب اسلامی، معضل فهم نادرست از عدالت، نسبت عدل و عقل، نسبت عدالت و علوم اجتماعی، تنوع بخشی به نظام آموزش، بسترسازی برای تحرک درآمدی بین نسلی و… از منظری نخبگانی مورد تأمل واقع شده و در بخش دوم، جریان عدالت‌پژوهی ملّی و بین‌المللی که در قالب‌های مختلفی چون مستندسازی، جایزه، کنفرانس، نهادهای علمی یا اجرایی، کتاب‌ها و مقالات علمی تبلور یافته‌اند، بررسی و معرفی شده‌اند.

طبیعی است که مسیر طولانی شناخت درست و عمل صحیح به‌منظور اقامه این ارزش محوری و حیاتی جز با همیاری و انسجام نخبگان حوزه‌های متنوع علمی جهت غنی ساختن ادبیات عرصه عدالت و همراهی و استقامت همگانی برای بسط فرهنگ عدالت‌طلبی و اقامه آن میسور نخواهد بود. به همین سبب دست شوق و یاری به سوی همه نخبگان دغدغه مند عرصه پژوهش و اقامه عدالت دراز می کنیم تا در این مسیر هدایت گر و یاورمان باشند.

پی نوشت

[۱]. بیانات در دیدار با مردم آذربایجان شرقی، ۲۹/۱۱/۱۳۹۶

[۲]. مسئله‌ی عدالت. بنده در چند هفته‌ی قبل گفتم، در بحث عدالت عقبیم؛ عقیده‌ی من همین است، منتها دیگران -بدخواهان- جور دیگری استفاده کردند؛ معنای این حرف را این قرار دادند که کشور در باب عدالت، هیچ حرکتی انجام نداده است؛ این خلاف واقع است. در باب عدالت کارهای بسیار زیادی انجام گرفته، کارهای بسیار خوبی انجام گرفته است، منتها این، آن عدالتی که ما دنبالش هستیم و آرزوی ملّت مسلمان است نیست، با آن فاصله دارد؛ وَالّا اگر شما مقایسه کنید کشور ما را با دوران قبل از انقلاب یا با بسیاری از کشورهای دیگر، می‌بینید در اینجا فاصله‌ی طبقاتی کمتر است، توانایی‌های قشر ضعیف بیشتر است، عمومیّت آموزش‌وپرورش و بهداشت و دیگر چیزها حتماً از بسیاری کشورهای دیگر بیشتر است(بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی- ۰۱٫۰۱/۱۳۹۷).

[۳]. بیانات در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی با موضوع عدالت- ۲۷/۰۲/۱۳۹۰

یادداشت سردبیر: در مسیر ساخت جهان عادلانه

تازه ها