برنامهریزی برای عدالت در برج عاج و عدالتخواهی کور دو لبه قیچی علیه اقامه عدالتند.
یکی از مصائب سیاستگذاری حوزه عدالت در طول چند دهه گذشته در کشور جداشدن برنامهریزان و سندنویسان از زمینه و واقعیت میدان برای اقامه عدالت است. کما اینکه بسیاری از این برنامهریزان، یکی از مهم‌ترین دلایل طرح افزایش قیمت بنزین در سال ۱۳۹۸ را اعتلای عدالت اجتمالی و کاهش فقر می‌دانستند، اما در واقع بواسطه عدم شناخت زمینه و واقعیت اجتماعی، اجرای این طرح کاملا موجب بی‌عدالتی و ضد عنوان اولیه شد. مقصود آنکه بسیاری از تلاشهای نظام حکمرانی کشور برای ارتقاء عدالت، بواسطه اینکه در خلوت و پشت درهای بسته، سعی در ارتقاء جامعهای داشتهاند در نهایت بسیار پرهزینه و کمبهره بودهاند.
در مقابل این نگاه افراطی در سیاستگذاران برای تحقق عدالت، نگاهی تفریطی در طیفی از عدالتخواهان کشور نیز به وجود آمده است. طیفی از عدالتخواهی در طول دو دهه گذشته در کشور کاملا بر عکس نگاه بالا به پایین بعضی از سیاستگذاران و سندنویسان کشور، اگرچه سعی مینماید که حرکتی کاملا برگرفته از بطن جامعه داشته باشد، یعنی واقعیتها و اقتضائات اجرایی و میدانی را لحاظ نماید و از منطق انتزاعی دولتی دوری نماید اما برعکس درگیر نوعی جزئینگری شده‌اند. این نوع از عدالتخواهی بواسطه اینکه همیشه از جزئیات شروع مینماید و دید بلندمدت و نظاممند به جامعه و از طرفی تعریف دقیق از عدالت و منطق کنشگری لازم را نداشته است، لاجرم دچار کنشگریهای احساسی شده است که نتیجه آن واکنشهای انفعالی و پارتیزانی در مقام پاسخ به سیاست‌های دولت و بعضا کنشگری موضعی و بدون مسیر و برنامهریزی مشخص برای آینده بوده است. این نوع از عدالتخواهی بعضا باعث سرخوردگی گروه‌هایی از بدنه عدالتخواهان شده و نتوانسته اهداف مدنظر این جریان را محقق نماید.
مقصود آنکه ارتقاء وضعیت عدالت در وضعیت کنونی کشور نیازمند آن است تا علاوه بر آنکه سیاستگذاران کشور به جای برج عاج نشینی، به واقعیت و زمینه اجتماعی تصمیمات خود بیشتر توجه نمایند از طرفی دیگر نیازمند آن است تا جریان عدالتخواهی کشور نیز با نگاهی فعالانه ناظر به اقامه عدالت در جامعه سعی نماید تا با طبقه‌بندی و اولویت‌گذاری انبوه موارد نقض عدالت در جامعه، کنشگری هوشمندانه و منسجم داشته باشد. گام نخست این نوع کنشگری، درک درست از مسائل اجتماعی بهدور از بمبارانهای احساسی و خبری و ایجاد یک نظام فکری منظم ناظر به اقتضائات عدالت اجتماعی و سپس ایجاد قدرت اجتماعی بلندمدت برای مطالبه گری عدالت خواهد بود.
دکتر علی مصطفوی ثانی
پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام
