نشست مسئله‌شناسی عدالت اجتماعی، با عنوان «یارانه پنهان»، روز دوشنبه سی‌ام اردیبهشت‌ماه با ادامه بررسی مسئله «پیدا و پنهان یارانه در اقتصاد ایران» از منظر عدالت اجتماعی، به بهانه تحولات و برنامه‌ها برای هدفمندسازی یارانه پنهان بنزین، برگزار شد.
این جلسه با بررسی وضعیت یارانه‌ها در اقتصاد ایران بر مبنای گزارش‌های آماری و تحلیلی سازمان برنامه و بودجه و مرکز پژوهش‌های مجلس آغاز شد. برآوردهای اولیه نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۸ مجموع هزینه‌های ریالی و غیر ریالی که دولت برای پرداخت یارانه آشکار و پنهان متحمل می‌شود برابر ۸۹۰ هزار میلیارد تومان است. این رقم تقریبا ۲٫۲ برابر بودجه سالانه کشور است. بر این مبنا می‌توان گفت که سرانه یارانه اعطایی به هر فرد معادل ۱۰٫۹ میلیون تومان در سال است که این رقم حدود ۲۰ برابر یارانه نقدی دریافتی افراد تخمین زده می‌شود. یارانه‌ها را می‌توان بر یک مبنا به سه دسته یارانه‌های بودجه‌ای، یارانه‌های فرا بودجه‌ای و یارانه‌های پنهان تقسیم نمود. یارانه‌های پنهان که در حقیقت عدم النفع دولت به دلیل فروش کالاهای تولیدی داخل کشور با قیمت پایین‌تر از قیمت قابل فروش در خارج ازکشور است بیشترین میزان یارانه به مبلغ ۶۴۹ هزار میلیارد تومان را به خود اختصاص داده است. انچه مسئله یارانه‌ها را از منظر عدالت بسیار پررنگ می‌نماید نحوه توزیع و دسترسی این یارانه‌ها در بین اقشار مختلف جامعه است. ضریب اصابت یارانه پنهان گاز، برق و بنزین نشان می‌دهد که میزان بهره‌مندی دهک‌های بالای درآمدی ۲۳ برابر دهک‌های پایین است.
در ادامه جلسه دکتر پیغامی ابتدا به بررسی مفهوم یارانه در اقتصاد پرداختند. ایشان، یارانه برای حمایت و کمک، یارانه برای تشویق و یارانه بر اساس صرفه خارجی مثبت را سه علت اصلی پرداخت یارانه‌ها در اقتصاد برشمردند. اگرچه صرفه خارجی مثبت مهمترین عامل پرداخت یارانه در اقتصاد شمرده می‌شود اما در اقتصاد ایران به دلیل عدم وجود حسابداری اجتماعی حوزه عدالت، توجه به یارانه‌ها بر اساس صرفه خارجی مثبت مورد توجه قرار نگرفته است و صرفا به یارانه‌ها به دید، حمایتی یا تشویقی نگاه می‌شود.
برای درک و تحلیل بهتر یارانه‌ها می‌بایست مسئله یارانه‌ها را از منظر دوگان‌های اساسی این حوزه بررسی نمود. دوگان یارانه پولی و غیر پولی، یارانه قیمتی و غیر قیمتی، یارانه تولید یا یارانه مصرف، یارانه نقطه‌ای و محدود یا یارانه گسترده و یارانه برنامه‌ریزی شده یا غیر برنامه‌ریزی شده از جمله دوگان‌ها و مؤلفه‌هایی هستند که در تحلیل هر سیاست یارانه‌ای نقش اساسی دارند. متأسفانه در اقتصاد ایران بدون توجه به اولویت‌گذاری و برنامه‌ریزی در مورد این مسائل اساسی، پرداخت یارانه‌ها تنها برای پوشاندن خطاها و جبران ناکارامدی دولت است.
دکتر پیغامی با نقد تقسیم‌بندی یارانه‌ها به سه دسته یارانه‌های بودجه‌ای، فرابودجه‌ای و یارانه پنهان، این نوع تقسیم‌بندی را معمول نظام فاسد و مغشوش برنامه‌ریزی و بودجه‌ریزی کشور دانست و بیان نمود که اساسا وجود نوعی بودجه و به تبع یارانه فرابودجه‌ای، امکان نظارت بر نحوه تخصیص و توزیع این یارانه‌ها را از بین میبرد.
این جلسه با مروری بر مختصات نظام بهینه یارانه‌ها در علم اقتصاد ادامه یافت و مقرر شد در جلسات بعد به بررسی مسئله یارانه پنهان بنزین به عنوان یکی از مهمترین موارد یارانه‌های پنهان در اقتصاد ایران و برنامه‌های پیشنهادی برای اصلاح آن از منظر عدالت پرداخته خواهد شد.
