آئین اختتامیه سیزدهمین جشنواره بین‌المللی فارابی ویژه تحقیقات علوم انسانی اسلامی تیرماه گذشته در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی برگزار شد و برگزیدگان این دوره معرفی شدند.
در این جشنواره در بخش کتاب، اثر «شاخصی برای عدالت» نوشته پژوهشگران هسته عدالت‌پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع)؛ علی مصطفوی ثانی و حسین سرآبادانی تفرشی، شایسته تقدیر در بخش بزرگسال شد.
برای بررسی بیشتر جزئیات و چارچوب‌های نظری این پژوهش با حسین سرآبادانی تفرشی به گفت‌وگو نشستیم.
وی در ابتدا گفت: کتاب «شاخصی برای عدالت» برآمده از یک دغدغه یعنی اقامه عدالت اجتماعی است. مسئله عدالت به عنوان یکی از شعارهای کلیدی و اساسی انقلاب اسلامی در تکوین و شکل‌گیری انقلاب مؤثر بوده و به تعبیر شهید مطهری در کتاب «آینده انقلاب اسلامی»، اگر علت شکل‌گیری انقلاب شعارهایی همانند عدالت‌خواهی و بسط آن بود، در ساحت تحقق و حفظ نظام اسلامی هم آنچه می‌تواند کمک‌کننده باشد عدالت اجتماعی است. رهبر معظم انقلاب نیز در بیانیه گام دوم انقلاب بر این موضوع تأکید کرده‌اند.وضعیت عدالت اجتماعی در کشور
وی با تاکید بر اینکه ما در زمینه اقامه عدالت اجتماعی در کشور عقبیم، افزود: این تعبیر را رهبر معظم انقلاب نیز در بهمن ۹۷ به کار بردند. حال اگر عقب هستیم، معیار سنجش ما چیست و چقدر در این زمینه عقب افتاده‌ایم؟ لذا باید به سمت سنجش و پایش عدالت اجتماعی در ایران برویم. ما در زمینه عدالت چند بحث داریم که اولین مورد نظریه عدالت است و باید روشن کنیم که کلان‌نظریه ما برای تحقق عدالت اجتماعی چیست؟ سؤال دیگر این است که افراد، ساختارها، رویه‌ها و روال‌های اجرایی که قرار است اقامه‌کننده عدل و قسط در جامعه باشند کدامند؟
پژوهشگر هسته عدالت‌پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) یادآور شد: بر این اساس می‌خواهیم هدفگذاری کنیم و به سمت عدالت برویم. لذا نیازمند سنجش و پایش هستیم و باید با ابزارهایی وضعیت عدالت در کشور را به تصویر بکشیم. در دومین نشست اندیشه‌های راهبردی، که رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۰ با پژوهشگران حوزه عدالت داشتند، چند مطالبه از آنها داشتند که یکی توجه به شاخص‌های عدالت اجتماعی بود تا با آنها وضعیتمان را بسنجیم. در طول دو دهه گذشته تلاش‌های بسیاری در جامعه علمی و سیاستی کشور برای سنجش عدالت در کشور انجام و پایان‌نامه‌ها و مقالات متعددی نوشته شد، اما هر کدام از این آثار با وجود فواید و برکات، اشکالاتی داشتند.
اشکالات سایر پژوهش‌ها
وی گفت: یکی از مهم‌ترین اشکالات این بود که جامعیت لازم را نداشتند. گاهی در جاهایی استمرار نیافتند یا متکی بر یک نظریه متقن و محکم برای سنجش و پایش عدالت اجتماعی نبودند. لذا این کتاب تلاشی بود برای اینکه کاری روش‌مند برای ساخت یک شاخص ترکیبی در حوزه عدالت اجتماعی برای ایران انجام شود. حدود دو سال در حد فاصل سال‌های ۹۷ تا ۹۸ طول کشید که این کتاب را با همکاری مرکز پژوهش‌های مجلس و مرکز رشد دانشگاه امام صادق به سرانجام برسانیم.
سرآبادانی اظهار کرد: تلاش کردیم که جامعیت را مد نظر داشته باشیم و از یک نظریه مبنا و محوری تا شاخص‌سازی را طی کنیم. این کتاب بر اساس کتاب دیگر هسته عدالت‌پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) با عنوان «نظریه اسلامی عدالت اجتماعی» به رشته تحریر درآمده است. ما در آنجا براساس یک نظریه مبنایی، یک شاخص ترکیبی را برای عدالت در ایران ارائه دادیم که کتاب «شاخصی برای عدالت» وضعیت عدالت در ایران را در دهه چهارم انقلاب، که رهبر معظم انقلاب آن را با عنوان پیشرفت و عدالت نامگذاری کرده بودند، مورد سنجش قرار می‌دهد.
وی افزود: کتاب «شاخصی برای عدالت» شاخص ترکیبی عدالت اجتماعی را بررسی کرده است و وضعیت عدالت را در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی مورد سنجش قرار می‌دهد. در عرصه اقتصادی روی یازده محور، در عرصه سیاسی بر سه بخش و در عرصه اجتماعی نیز بر سه بخش متمرکز می‌شود. از جمله موارد مورد توجه در بخش اقتصادی شامل بازار کار، بازار پولی و مالی، سلامت و آموزش، فقر، رفاه و محیط زیست است. در حوزه اجتماعی محورهای خانواده، روابط و انسجام اجتماعی و عدالت بین نسلی و نیز در زمینه سیاسی سه مورد شامل عدالت سیاسی، عدالت در بودجه کشور و عدالت قضایی مورد توجه قرار گرفته است.
ارائه شاخص ترکیبی برای عدالت
پژوهشگر هسته عدالت‌پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) بیان کرد: این کتاب در مجموع تلاش کرده است که در هفده بخش و سه حوزه، یک شاخص ترکیبی ارائه دهد و در نهایت بر اساس آن، شرایط جامعه ایران را بین سال‌های ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ مورد سنجش و پایش قرار و وضعیت تحقق عدالت در کشور را نشان می‌دهد. این مطالعه به ما می‌گوید که در چه زمینه‌هایی پیشرفت و در چه زمینه‌هایی عقبگرد داشته‌ایم و دارای چالش و مانع هستیم و علت عقب ماندن در آن حوزه‌ها چیست تا از درون این مطالعه علت‌کاوانه در نهایت به ساحت تجویز و توصیه برسیم و بگوییم که جمهوری اسلامی ایران باید در گام دوم انقلاب برای تحقق عدالت اجتماعی چه گام‌هایی را بردارد.
سرآبادانی تصریح کرد: در مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) این کتاب برای ما یک گام نخست است و در حال انجام دو کار دیگر در زمینه عدالت اجتماعی در کشور هستیم، چون معتقدیم فرایندی طولانی است تا کشور از حیث ابزار اندازه‌گیری و سنجش در زمینه عدالت جلوتر برود و طبیعتاً فاصله زیادی با نقطه ایده‌آل داریم و امیدواریم این کتاب شروع خوبی برای تغییر باشد.
وی گفت: این کتاب به ده‌ها پژوهشگر در حوزه عدالت، جامعه سیاستگذاری و علمی و نیز مسئولان اجرایی و تقنینی کشور ارائه و بازخوردهای مثبت و انتقادی داشته است. حدود سی جلسه را برای نقد و بررسی کتاب برگزار کردیم. فرایند تکوین کتاب، فرایندی نخبگانی بوده و همچنان ادامه دارد و کتاب‌های دیگری هم که در دست تدوین داریم کوششی برای تکامل‌بخشی به روند رصد و پایش وضعیت عدالت در کشورند، چراکه باید گام‌های مشترک دیگری برداشته شود تا این زنجیره تکمیل شود.
منتشرشده در خبرگزاری بین‌المللی قرآن
