ششمین نشست علمی هسته عدالت پژوهی مرکز رشد با موضوع «مسئله شناسی بازار کار ایران»، صبح روز دوشنبه ۱۰ دی ماه در مرکز رشد دانشگاه امام صادق (ع) برگزار شد. یکی از حوزه های فعالیت هسته عدالت پژوهی، جهت پیگیری اقامه عدالت اجتماعی در جامعه ایران، حوزه بازار کار است. بدین جهت، در اولین گام جهت بررسی این موضوع، ششمین ارائه علمی پژوهشگران هسته عدالت پژوهی، اختصاص به مسائل بازار کار ایران داشت.
در این نشست، آقای حسین سرآبادانی (پژوهشگر هسته عدالت پژوهی مرکز رشد) در ابتدا به معرفی حوزه میان رشته ای «مطالعات کار» و ابعاد گوناگون این حوزه مطالعاتی در رشته های گوناگون همچون اقتصاد کار، حقوق کار، اقتصاد سیاسی کار، جامعه شناسی کار، روان شناسی کار و خط مشی کار پرداخته و در ادامه به آسیب شناسی مطالعات کار در فضای دانشگاهی کشور پرداختند. فقدان بینش میان رشته ای، سطح کمی نازل و سطح کیفی ناقص در مطالعات کار همراه با پیوند این مطالعات با جریان های مارکسیستی، از جمله آسیب های مورد اشاره ایشان پیرامون مطالعات کار در فضای جامعه علمی کشور بود. به باور ایشان، عمده مسائل کارگری و حوزه بازار کار به صورت عام، متمرکز بر مسائل مستقیم اقتصادی در محیط کار با تأکید بر مقوله دستمزد است، در حالی که بازار کار به عنوان یک حوزه اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، دارای وجوه تحلیلی گوناگون است.
در ادامه ایشان در بررسی نظام مسائل بازار کار ایران، بر نُه مسئله پیرموان بازار کار ایران با تأکید بر ساختار حقوقی و قانونی بازار کار ایران (قانون کار جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۶۹ و سیر تحولات آن) و ساختار کلی بازار کار ایران از حیث عرضه و تقاضای نیروی کار پرداختند و مسائل کلان دیگر بازار کار در ایران را مرتبط با این دو محور تلقی کردند. مسائل مورد ایشان در شرایط فعلی بازار کار ایران مشتمل بر موارد زیر بود:
در محور نخست، ایشان در نگاشتی تاریخی به فرازو فرودهای چگونگی تصویب قانون کار از دهه ۱۳۲۰ در ایران تا قانون کار مصوب سال ۱۳۶۹ پرداختند و چالش ها و مسائل به وجود آمده در فرآیند تصویب قانون کار در دهه ۱۳۶۰ شمسی را مورد بحث و بررسی قرار دادند. به باور ایشان، چالش اصلی در تعارض میان گروه های کارگری و کارفرمایی پیرامون ساختار کلی قانون کار، حول دو ارزش «انعطاف» و «امنیت شغلی» میان گروه های کارفرمایی و کارگری در جریان بوده است. کوشش های نافرجام و تعدیل های موردی قانون کار در سه دهه گذشته نیز حکایت گر تعارض های اساسی پیرامون این ارزش ها در تحولات قانونی پیرامون بازار کار بوده است.
محور دوم اساسی از سوی ایشان پیرامون بازار کار، اختصاص به ارائه تصویری از ساختار کلان عرضه و تقاضای نیروی کار در بازار کار ایران بر اساس آخرین گزارش های نیروی کار مرکز آمار ایران داشت. وضعیت نرخ مشارکت اقتصادی، نرخ بیکاری، ترکیب جمعیت غیرفعال و فعال از جمله مسئله های مورد اشاره ایران براساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران بود.
در بخش عرضه نیروی کار، تغییرات جمعیتی، افزایش مشارکت اقتصادی زنان، اشاعه فزاینده پدیده چندشغلی بودن، تغییر از ساختار بازارکارخانوادگی بدون مزد به بازار کار مزدی، ترکیب شهری و دانشگاهی پیدا کردن عرضه نیروی کار در اثر افزایش مهاجرت و توسعه تحصیلات دانشگاهی از جمله تحولات مهم بخش عرضه بازار کار در سالیان اخیر است. از سوی دیگر در بخش تقاضا، افزایش سهم بخش خدمات، توسعه فناوری های نوظهور مانند اقتصاد اشتراکی و اقتصاد دیجیتال از جمله محورهای پویای تقاضای نیروی کار بر شمرده شد. ضمن اینکه در تحلیل عرضه و تقاضای نیروی کار و عدم تعادل های بنیادین در بازار کار، به باور ایشان، توجه به شاخص های حاشیه ای بیش از شاخص های تجمعی باید مورد توجه سیاست گذاران بازار کار قرار گیرد. به عنوان مثال، در حالی که نرخ بیکاری کل در کشور ۱۲٫۲ است، باید توجه داشت که نرخ بیکاری زنان فارغ التحصیل دانشگاهی در برخی استان های مرکزی کشور، به مرز ۸۰ درصد رسیده است و این امر حکایت از شکاف شاخص های تجمعی از شاخص های حاشیه ای مرتبط با گروه های حساس جامعه دارد.
در ادامه نشست نیز ایشان به مسائل بازار کار ذیل این دو محور پیرامون دستمزد و سازوکارهای اقتصاد سیاسی تعیین آن، قراردادهای کار با تأکید بر ریشه های توسعه قراردادهای موقت و سفید امضاء، نظام های خلق مهارت و مسائل نظام آموزش عالی در حوزه بازار کار ایران، مسئله رفاه و تامین اجتماعی با تأکید بر بحران صندوق های بازنشستگی و ساختار تنظیم گری دولت در بازار کار ایران پرداختند.
لازم به ذکر است این نشست با حضور پژوهشگران مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) و جمعی از اساتید دانشگاه امام صادق(ع) در سالن شهید طهرانی مقدم مرکز رشد دانشگاه امام صادق(ع) برگزار گردید.
