شاخص ها، مقدمه سنجش، پایش مستمر و تصمیم گیری هستند. مسلما تصمیم گیری در باب عدالت اقتصادی نیز نیازمند شاخص هایی است. اما این شاخص ها کدامند؟ برای بحث پیرامون شاخص های عدالت اقتصادی باید دو بحث صورت و ماده را تفصیل داد. صورت شاخص، همان مباحث تخصصی شاخص سازی، شاخص های ترکیبی و …. هستند. ماده شاخص، عبارتست از محتوای عدالت اقتصادی. گاهی صورت، می تواند تولید جهت کند اما محتوا حتما جهت دار و ناظر به غایتی خاص و تصوری از جامعه مطلوب باید باشد. شاخص های موجود عدالت اقتصادی، بر اساس کدام ماده تولید شده اند؟ واقعا اقتصاد چیست؟ باید تعریف درستی از اقتصاد و حوزه های آن انجام داد. با این مقدمه به سراغ چارچوبی در رسیدن به شاخص های عدالت اقتصادی خواهیم رفت. چند پرسش:
- چه چیزی؟
به دنبال شاخص های اقتصادی هستیم. اما کدام شاخص ها؟ باید در اینجا به دنبال نوع شناسی شاخص ها بود. شاید این سه نوع را بتوان فی الجمله طرح کرد: شاخص های حداقل وضعیت مطلوب، شاخص های رشد، شاخص های توازن در رشد.
- در کجا؟
در این سوال باید پرسید که اقتصاد چیست؟ آیا همان تولید، توزیع، مبادله و مصرف است؟ باید از اقتصاد، بازتعریفی ارائه کرد. سپس حوزه هایی برای آن برشمرد تا بتوان به صورت دقیق تر و جزئی تری به اقتصاد وارد شد. حتی شاید تعیین حوزه های عملیاتی رفتار اقتصادی مثل مالیات و …. نیز لازم آید.
- از کجا؟
تعیین منابع استخراج شاخص بسیار ضروری است؟ منابعی که هم شاخص های عدالت واقعی را نشان دهند و هم شاخص های عدالت ادراکی را. ابتناء بر مبانی دینی در شاخص های عدالت واقعی، ناگزیر است زیرا ماده را شکل می دهد (کلام و فلسفه اجتماعی اسلام، فقه و اصول، حدیث و سیره).
- چطور؟
- استخراج هر نوع شاخص دینی عدالت اقتصادی
- استخراج شاخص هایی که نمایندگی از وضعیت اقتصادی کنند. (نکته: منطق ما در این مساله چیست؟ از کجا می توان فهمید که کدام شاخص نمایندگی می کند یا خیر؟)
- تدوین نظام شاخص ها
- تعریف ارتباط شاخص ها با هم
- تفسیر تغییرات شاخص ها با هم در تعریف عدالت اقتصادی
- تعریف نماگرها (در صورت لزوم خلق فناوری اجتماعی)
- استفاده از نماگرهای رایج
- خلق نماگرهای جدید
نویسنده: محمد صادق تراب زاده جهرمی
پژوهشگر هسته عدالت پژوهی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام
