اهمیت تلقی درست از جایگاه نان در زیست بوم ملی
گندم و نان همواره به عنوان یکی از عناصر مهم سفره مردم کشورمان و از جمله کالاهای مهم از نگاه دستگاه اجرایی کشور تلقی می‌شده است. بخشی از اهمیت این جایگاه ناشی از پایه‌ای بودن نان در زنجیره غذایی ملّی است که آن را به عنوان کف سبد غذایی خانوارها تبدیل کرده است.
در این چند ماه صحبت از طرحی به نام هدفمندسازی یارانه آرد(مهیا) است که بر اساس آن دولت تلاش دارد با تمهید یک زیرساخت فنی، عرضه خارج از شبکه آرد را به حداقل ممکن برساند.
در ارزیابی این طرح و سناریوهای محتمل آن به حیث اقتصادی صحبت‌های زیادی می‌توان داشت اما شاید یکی از وجوه مهم و کمتر دیده شده در این باره اتخاذ نگاه‌های اجتماعی- فرهنگی به مقوله نان در زیست ملّی کشورمان است.
عمده تحلیل‌ها در مورد سیاست‌های هدفمندی، مبتنی بر تلقی اقتصادی از یک کالا در فضای عرضه و تقاضای کشور بوده است و مبتنی بر آن کلیه مزایا و معایب سیاست از دریچه سود- زیان اقتصادی تحلیل می شوند. در مورد نان نیز بخش اعظم تحلیل‌ها از آن به مثابه یک کالای استراتژیک یاد می‌کنند.
این در حالی است که از حیثیت‌های متنوع، نان وجوه جدی و تأثیرگذار اجتماعی دارد:
- نان در فرهنگ اسلامی-ایرانی ما همواره با نوعی خیر و برکت عجین بوده است. به نحوی که حضور و وفور آن تلقی و ذهنیت امیدوارانه در بدنه مردم ایجاد می‌کرده است. استفاده نمادین از نان در مراسم‌های شادی از نشانه‌های این نگاه است.
- پیوند و ارزش‌گذاری کار و تلاش در جامعه عمدتاً با مفهوم «نانِ» حلال گره خورده است. بنابراین جامعه ایرانی ارزشمندی کار را در امکان‌پذیری بدست آوردن «یک لقمه نان» برای خانواده در نظر می‌گیرد. از این‌رو یکی از نقاط مرجع قضاوت درباره حجم و میزان فشار اقتصادی، توان سرپرست خانواده برای تهیه مقدار مشخصی نان است.
- قداست نان آور بودن هر عضو(پدر، مادر یا…) برای خانواده در اذهان فرزندان یکی از ارکان مهم تربیتی و فرهنگی به شمار می‌رود. گزاره قدیمی «بابا نان داد» بیان صریح همین تلقی برای جایگاه پدری در خانواده است.
مجموعه این نمادها و باورها باید سیاست‌گذار ملّی را به این امر رهنمون کند که در بحث نان صرفاً با یک محاسبه صرف ریاضی مواجه نیستیم بلکه بخش عمده این کوه یخ، عمدتاً ناپیدا و ریشه در افکار مردم کشورمان دارد.
صرف یک تصمیم راحت و سریع و آزادسازی یارانه آرد به بهانه‌های مختلف، نقدی‌سازی و واریز آن به حساب مردم نه تنها دردی از وضعیت امروز مردم- خاصه فقرا و نیازمندان- دوا نمی‌کند بلکه با کمتر شدن امکان دسترسی راحت و ارزان به نان، ارزش‌ها و باورهای عمومی لگدمال می‌شوند. درآمدزایی احتمالی دولت هیچگاه فدیه ذبح چنین ادراکات مقدسی نخواهد بود.
دکتر علیرضا سجادیه
پژوهشگر مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه السلام
